Charlotte Brontë JANE EYRE. AUTOBIOGRAFIA

 

„Lubiłam gorączkowe bicie serca, które, co prawda, napełniało je niepokojem, ale też i życiem; a najbardziej kusiło mnie przysłuchiwanie się nigdy niekończącej się opowieści, którą bez przerwy snuła moja wyobraźnia; opowieści tętniącej wypadkami, życiem, ogniem, uczuciem – wszystkim, czego pragnęłam, a czego w rzeczywistości nie posiadałam. „

 

 

O powieści Charlotte Bronte trudno napisać coś nowego lub odkrywczego. Słusznie została uznana za jedną z najwybitniejszych w literaturze światowej. Zasłużenie doczekała się hołdów w nawiązaniach, adaptacjach i interpretacjach innych twórców. Szczęśliwie dotarła nawet pod polskie strzechy, by niezmiennie intrygować i fascynować kolejne pokolenia czytelników i krytyków. Jedynie zaliczanie „Jane Eyre. Autobiografii” do wszelkiej maści biblioteczek romansów i różowych serii wydaje się wielkim nieporozumieniem – książce Charlotte Bronte naprawdę daleko do banalnej historii miłosnej chwilowo rozgrzewającej samotne kobiece serca. Opowieść Jane Eyre mierzy prosto i celnie w dusze i umysły czytelników, pozostawia po sobie emocjonalne spustoszenie i gorączkowy natłok myśli. To jedna z tych książek, które można zabrać na bezludną wyspę, by raz za razem czytać ją i dzięki niej dojrzewać, by wraz z nią nie tylko dorastać, ale i wzrastać w sobie. Powieść (prawdopodobnie) doskonała.

 

 

Za pozornie jednolitą fasadą wzruszającej historii Kopciuszka, Charlotte Bronte ukryła prawdziwy labirynt myśli i znaczeń, który nie wyczerpuje swoich ścieżek i ukrytych zakamarków przy kolejnych lekturach jej powieści. Czy zechcemy dostrzec w Jane Eyre emancypantkę dorastającą do głośnego domagania się należnej kobietom pozycji w społeczeństwie zdominowanym przez mężczyzn, czy usłyszymy w jej opowieści sprzeciw wobec wpajanym nam od dzieciństwa schematom zrównującym piękno z dobrocią, czy też w jej obecności spróbujemy uczciwie skonfrontować głoszone przez nas zasady moralne z własnymi wyborami i postępkami – powieść Bronte stawia nowe wyzwania przy każdorazowej lekturze, nie pozwalając jedynie leniwie płynąć z jej nurtem. Bowiem choć sam rytm opowieści, zabarwionej ponurym gotyckim urokiem i podniosłą liryką romantyzmu, niesionej burzliwym biegiem zdarzeń, sprawia najprawdziwszą przyjemność czytelniczą i zdaje się unosić nas lekko po powierzchni, to pod nami jednak wciąż otwiera się głębia myśli warta wejrzenia.

 

 

„Miliony skazane są na cichszy los od mego i miliony w milczeniu buntują się przeciwko swemu losowi. (…)

Kobiety uważa się na ogół za bardzo spokojne istoty, ale kobiety czują tak samo jak mężczyźni; potrzebują ćwiczeń dla swych zdolności, pola dla swych wysiłków nie mniej niż ich bracia; cierpią, gdy są zbyt skrępowane, cierpią w bezwzględnym zastoju zupełnie tak samo, jak cierpieliby mężczyźni; i ciasnotą umysłu grzeszą ich bardziej uprzywilejowani bracia, którzy twierdzą, że kobiety powinny się ograniczyć do gotowania puddingów, robienia pończoch, grania na fortepianie i haftowania. Bezmyślnością jest potępiać je albo śmiać się z nich, jeżeli starają się robić więcej albo nauczyć więcej, niż zwyczaj wymaga dla ich płci”

 

 

 

Największą zagadką książki jest sama autorka – córka pastora, siostra utalentowanych pisarek, samotna obserwatorka życia w XIX-wiecznej Anglii. W swojej opowieści wykorzystała co prawda pewne wątki z własnych doświadczeń, jednak zdaje się, że prawdziwej siły nadaje tej prozie odsłanianie siebie, ukazanie swoich intelektualnych predyspozycji, wewnętrznego świata dojrzałych sądów i gruntownie przeanalizowanych uczuć. To dzięki namiętnościom i żarowi przekonań Charlotte, po prawie dwóch wiekach „Jane Eyre. Autobiografia” wciąż tętni życiem i niemal tryska z kartek powieści charyzmą i energią silnej osobowości upchniętej w sztywnym gorsecie powściągliwej niewiasty surowych zasad. Spokojny głos narracji Jane Eyre pisarka uczyniła donośnym krzykiem w obronie prawa do wolności osobistej, życia na własnych warunkach i możliwości samostanowienia dla każdego.

 

I choć czasy się zmieniły, kobiety mogą bez przeszkód korzystać z przywilejów dawniej zarezerwowanych dla męskiego świata, jak picie alkoholu, publiczne przeklinanie i przebieranie w partnerach bez obawy przed zamknięciem ich na strychu (choć wykluczenie poza margines społeczny w takim przypadku wciąż jest wielce prawdopodobne), to przecież dramat Bronte, kobiety utalentowanej i błyskotliwej, a mimo to zmuszonej do życia na peryferiach kultury umysłowej swojej epoki, odbija się wciąż jak żywy w lustrze jej powieści i porusza mocą jej słowa.

 

 

 

„Aby móc pławić się w tej magii, mądry czytelnik czyta książkę geniusza nie sercem, nie mózgiem nawet, ale kręgosłupem. To tam właśnie pojawia się owo niepokojące mrowienie, nawet wtedy, gdy zachowujemy pewien wskazany dystans, pewną rezerwę podczas lektury. Wtedy z przyjemnością zmysłową i intelektualną zarazem będziemy obserwować artystę budującego swój domek z kart i widzieć, jak przeobraża się on w piękny pałac ze stali i szkła.”*

 

 

__________________________________________________________________

Charlotte Bronte, Jane Eyre. Autobiografia, Wydawnictwo MG, 2013

 

* Vladimir Nabokov, Wykłady o literaturze, Muza SA, 2005, s. 39