F. Scott Fitzgerald PIĘKNI I PRZEKLĘCI

F. Scott Fitzgerald zdaje się nie należeć do grona szczególnie hołubionych w naszym kraju literatów. Znajomość jego prozy zazwyczaj ogranicza się do lektury owianego nimbem sławy „Wielkiego Gatsby’ego” – i często wieńczy ten akt poznania konsternacja zachwytem krytyki – oraz, w znacznie mniejszym stopniu, powieści „Czuła jest noc”, po którą sięgają żądni poznania przebrzmiałych skandali zapaleńcy. Jest w tej polskiej nieczułości na prozatorską klasykę początku XX wieku made in USA pewna konsekwencja, bowiem w podobnej do Fitzgeralda sytuacji znajdują się u nas również dorobki piśmiennicze dwójki współczesnych mu panów: Ernesta Hemingway’a i Williama Faulkner’a. Zjawisko to o tyle intrygujące, że dotyczy twórczości mocno osadzonej w malowniczym okresie międzywojnia (z przyległościami), pisanej z niemałym wyczuciem epoki i niekwestionowanym talentem. Wraz ze wznowieniem powieści „Piękni i przeklęci” F.S. Fitzgeralda nadarza się znakomita okazja, by przyjrzeć się wspomnianej literaturze z bliska i na fali mody na przedwojenny glamour – tak w szafach jak i wnętrzach – wpuścić na nasze salony autentycznego ducha epoki dekadencji, uchwyconego piórem tego wyjątkowego pisarza.

Anthony’ego Patcha i Glorii Gilbert próżno szukać w zestawieniach literackich romansów wszech czasów. A jednak to związek tej pary szczelnie wypełnia fabułę „Pięknych i przeklętych”. Oboje młodzi i urodziwi, świadomi swej pozycji, gotowi brać z życia, ile się da. Oboje przekonani, że świat leżący u ich stóp nie stanowi wygórowanego żądania z ich strony. Oboje zachłyśnięci powodzeniem i możliwościami. I oboje próżni, leniwi i egzaltowani. Fitzgerald stworzył niezwykłą parę, której nie sposób kibicować czy współczuć, a co dopiero polubić. Ale to właśnie te, odmalowane z pietyzmem i wirtuozerią, sylwetki dwójki zepsutych dzieci swoich czasów – epoki jazzu i dekadencji, ostentacyjnego przepychu i efektownej rozrzutności – stanowią o sile powieści. Prowokacyjni „Piękni i przeklęci” to bowiem potępienie amerykańskiego społeczeństwa. Jego zakłamania, pogardy dla pozamaterialnych wartości, hipokryzji i rozkładu moralnego. Historia Anthony’ego i Glorii jest przewrotnym wypaczeniem mitu american dream. Surowy i bezwzględny jest ten portret pokolenia, które wyzwolone z gorsetu dawnych pryncypiów i barier, a nie znajdując nowego celu, zatraca się w pogoni za egoistycznymi złudzeniami.

„(…) chęć posiadania to najgorszy z oszustów, to jak promień słońca, co skacze tu i tam po całym pokoju. Czasem zatrzymuje się i pozłaca jakiś banalny przedmiot, a my, biedni głupcy, usiłujemy go schwycić – ale wtedy promień przenosi się na coś innego, więc choć chwytamy to, na czym przed chwilą się zatrzymał, tracimy to, o co nam chodziło…”*

F.S.Fitzgerald z sumiennością godną kronikarza pozwala zajrzeć za kulisy hulaszczego życia wyższych sfer Nowego Jorku w początkach XX wieku, a wie on doskonale o czym rozprawia, bowiem w kręgach towarzyskich jego osoba znana była wyśmienicie, jako że sam zbyt często okazji do zabawy nie przepuszczał. Jazzująca, roztańczona w rytmie ragtime, spragniona coraz to nowych rozrywek Ameryka wschodniego wybrzeża, gdzie wielopokoleniowe fortuny i nazwiska konsumuje się z gestem, gdzie leniwe lunche i uroki srebrnego ekranu wypełniają pustkę dnia, a sezonowe osobistości i twarze lansuje się w kabaretach i nocnych klubach. Snobistyczna, nienasycona i znudzona. Fitzgerald z finezją i prawdziwym mistrzostwem oddaje wszelkie niuanse i detale tego świata. Niepostrzeżenie jego słowa – odpowiednio doprawione liryzmem i ironią – przemieniają się w tchnącą życiem i pełną rozmachu scenografię dla gorzkiej historii degeneracji, autodestrukcji i upadku.

Młodzieńcza opowieść świeżo upieczonego małżonka, jakim był w chwili premiery „Pięknych i przeklętych” w roku 1922 F. Scott Fitzgerald, o zmarnowanym życiu i burzliwych dziejach związku przesiąkniętego zatrutymi oparami alkoholu i złudzeń, z nowojorską socjetą w tle, okazuje się wciąż aktualna i poruszająca. Świat się zmienia, ale nie ludzie. A w pogoni za pozorami szczęścia wciąż przecież łatwo zapominamy, że „zwycięzca staje się niewolnikiem swych łupów”.*

*F. Scott Fitzgerald, Piękni i przeklęci, Wydawnictwo Literackie, 2011

 ***

Książka trafiła do mnie dzięki uprzejmości Wydawnictwa Literackiego